Hier en daar een lekkend olievat
Hoe schoon is de bodem in Buiksloterham? Mwah. Dit is een actuele vraag, want tot en met 11 februari mogelijk een inspraakreactie in te dienen op het Bodemsaneringplan voor Buiksloterham.
Het goede nieuws is dat op één plek na de vervuiling niet zodanig is dat niemand zich in de buurt mag bevinden. Het meeste er in de bodem zit, zit niet aan de oppervlakte en valt binnen de vastgestelde grenzen.
Opgelet! Op de site van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied staan twee documenten, het Raamsaneringsplan en de Ontwerpbeschikking Raamsaneringsplan. De Ontwerpbeschikking Raamsaneringsplan ligt ter inspraak. Daar moet de inspraak dus aan refereren.
De bodem in Buiksloterham is vervuild en de gemeente heeft plannen laten maken om alle vervuiling voor eens en voor altijd aan te pakken. Er ligt een Raamsaneringsplan voor alle kavels die de gemeente in bezit heeft en alle openbare ruimte (de straten, stoepen, groenstroken etc.) Sommige kavels zijn al gesaneerd, want anders hadden ze nooit bebouwd mogen worden. Andere kavels zijn niet in handen van de gemeente, maar de eigenaren kunnen meedoen met het Raamsaneringsplan. Amsterdam nodigt particuliere eigenaren van kavels uit om dat ook te doen. Hierover staat op de website: “Bijvoorbeeld om te kijken of grond uit hun perceel elders in Buiksloterham kan worden gebruikt, of andersom. Zo kunnen ze meedoen aan de circulaire doelstellingen voor Buiksloterham. Particulieren die dit willen, moeten toestemming vragen bij de gemeente en daarna kan het kadastrale perceel via een wijziging-beschikking worden toegevoegd aan het Raamsaneringsplan.’’
De bodem is vervuild, maar slechts op één plek in Buiksloterham is de vervuiling zo gevaarlijk voor de volksgezondheid dat de grond niet betreden mag worden. Dit geldt voor kavel 18/19 aan het eind van de Papaverweg, het oude terrein van de vuilverbrander en het GEB. Hier is een gebiedje aangetroffen van 25 m2 dat vervuild is met het kankerverwekkende dioxine. Sowieso is het geen goed idee om er te komen, aangezien deze kavels vroeger bebouwd waren en de ondergrondse structuren nooit zijn weggehaald. Het is ook zonder de dioxine een gevaarlijk terrein. Sommige putten en kelders zijn acht meter diep en doordat de hele kavel begroeid is, zijn die niet te zien.
De bodem is vervuild, maar met wat? Op deze vraag geeft het historische overzicht in het Raamsaneringsplan antwoord. Buiksloterham is een uitleg, een moerassig stuk veen langs de IJ-oever dat in het midden van de 19de eeuw werd drooggemalen. De polder hoorde bij de toenmalige gemeente Buiksloot. Boeren vestigden zich er en hiernaast werd er voornamelijk bagger uit het IJ en de zijkanalen gestort. Aan het eind van de 19de eeuw groeide Amsterdam zo snel, dat er ook buiten de stad werd gezocht naar plekken om uit te breiden. (klinkt bekend?) De eerste industrie vestigde zich toen in de Buiksloterhampolder. Na de eerste wereldoorlog werd Buiksloot bij Amsterdam getrokken en werden er ten gevolge van de woningnood ook woonhuizen uit de grond gestampt: Asterdorp. Er lag toen ook een vliegveld, ruwweg in het gebied dat nu wordt doorkruist door de Papaverweg en Klaprozenweg. Grotere industrie bleef zich in het gebied vestigen, zodat in de jaren dertig in Buiksloterham een vuilverbrandingsinstallatie te vinden was, een gas- en elektriciteitscentrale, de Fokkerfabriek (op het oude vliegveld), wasserijen, garages, kleine scheepswerven en drukkerijen. Allemaal bedrijfstakken met vervuilende grondstoffen en restproducten, en in een tijd waarin milieumaatregelen nog niet bestonden lekte en drupte alles de grond en het water in.
In 1943 werd de Fokkerfabriek gebombardeerd. Na de oorlog vestigden zich andere bedrijven in de polder, die langzaam veranderde van een open vlakte waar grootschalige industrie alle ruimte vond naar een plek voor vooral kleine bedrijven en opslag. Hoe minder gelegenheid er overbleef in de rest van de stad voor bedrijvigheid, des te meer garagebedrijven en dergelijke het IJ overstaken, waar zij relatief goedkope bedrijfsruimte vonden.
Taartpunt Het lekken en het druppen stopte onder invloed van veel strengere milieunormen en een nieuw bewustzijn over veilige en prettige werkomgevingen. Maar het kwaad was intussen geschied: in de grond is een mix van diverse vormen van vervuiling te vinden. In het Raamsaneringsplan is te vinden hoe het met de vervuiling gesteld is en waar deze te vinden is.
Er is overal in Buiksloterham in de loop der jaren onderzoek gedaan naar de kwaliteit van de bodem, de mate van vervuiling en de soort vervuiling. Hoe ziet de bodem er uit? Als je een taartpunt zou snijden uit de bodem en tot zestien meter diep zou gaan, zou je diverse lagen aantreffen.
Sintels Het maaiveld ligt vrij hoog, tussen 0,5 en 1,5 meter NAP. Dat is te danken aan de ophooglaag van zo’n twee meter. Deze bestaat uit zand en bagger dat sinds het droogmalen van de polder gestort is of puin dat in de grond achtergebleven is. Te denken valt aan fundamenten van oude gebouwen die inmiddels gesloopt zijn. Baksteen en glas dus. De vuilverbrandingsinstallatie heeft overal in Buiksloterham zijn sintels laten gebruiken om de grond op te hogen. Overal liggen dus ook sintels. En hiernaast ligt er onder meer asbest. Dit is de zogenoemde immobiele vervuiling. Dat wil zeggen, het waait niet weg en het spoelt niet weg.
Onder de ophooglaag zit de deklaag, die bestaat uit klei en veen van vier meter dikte. Het grondwater bevindt zich boven in deze laag. Hoe hoog het grondwater staat heeft te maken met de afstand naar het water in de diverse kanalen en het IJ. Vrijwel de gehele provincie Noord-Holland bestaat uit veen en klei, dus dat is verder op zich niets bijzonders. Onder het veen zit een zandlaag van silt en klei. Die is zeven meter diep. Hieronder, op 13 meter diepte, ligt een laag basisveen en hieronder zit een laag zand die tot zestien meter diepte gaat. Dit is de zandlaag waar Amsterdam al eeuwen lang de heipalen in slaat. Deze laag is waterdoorlatend en staat in verbinding met allerlei ondergrondse stroompjes. Daarom heet deze laag ook het Eerste Watervoerend Pakket. Hieronder liggen andere lagen en tweede en derde watervoerende pakketten. Een geoloog kan je uitleggen hoe deze diepere lagen ontstaan zijn in de laatste en voorlaatste IJstijd. In Buiksloterham stroomt het water in deze eerste waterdoorvoerende laag in noordoostelijke richting.
Onderzoek heeft het volgende uitgewezen: De ophooglaag is vrijwel overal vervuild met sintels en andere rommel die er ooit neergegooid is, zoals koper, lood en zink en bijvoorbeeld ook lekkende olievaten. Ook is plaatselijk een deel van de rommel in de ophooglaag ook terecht gekomen in de deklaag, de veenlaag.
In de ophooglaag is verder sprake van vervuiling door PAK’s, polycyclische aromatische koolwaterstoffen. Dit zijn de afvalstoffen van organische materialen als hout, kolen en olie. Er bestaan vele verschillende PAK’s en sommige zijn zwaar giftig. Sommige PAK’s worden door planten opgenomen en komen zo de voedselketen in. Lees hier meer over PAK’s. Dit wil niet zeggen dat al de PAK’s ook in Buiksloterham te vinden zijn. De meeste PAK’s zijn ook immobiel: het spoelt niet uit. De vervuiling ligt niet aan de oppervlakte, dus iemand die aan de Papaverweg haar hond uitlaat of met zijn kinderen langsfietst, hoeft niet bang te zijn voor giftige dampen.
De Ceuvel Over de Papaverweg gesproken… Dit is een bruggetje naar een oplossing die op één plek in Buiksloterham gebruikt wordt voor de vervuiling met PAK’s.
Aan de Korte Papaverweg lag vanaf 1919 een scheepswerf, De Volharding. In 1974 werd de werf aangekocht door mevrouw Ceuvel, eigenares van een bedrijf elders in de stad. De werf ging Ceuvel-De Volharding heten. Deze bleef tot 2000 bestaan, maar op enig moment was het Van Hasseltkanaal te ondiep geworden voor de klanten en het bleek te duur om het kanaal uit te baggeren tot een geschikte diepte. Ceuvel-De Volharding ging dicht.
Er bleef er een gebied langs het water van het Van Hasseltkanaal achter dat te vies was om zelfs overheen te lopen. Wat te doen met deze strook waar tachtig jaar stookolie en andere troep in de grond getrokken was? In 2012 besloot de gemeente deze plek voor tien jaar te gunnen aan een creatief en duurzaam plan van de Stichting De Ceuvel: het Zuiverend Park. Door middel van fytoremediatie wordt de vervuilde grond naast het water gezuiverd van (een deel van de) zware metalen en PAK’s. In de tussentijd kan de grond niet worden belopen, maar via een lange steiger kunnen de oude woonschepen die omgekat zijn tot kantoorruimten wel worden bereikt. Lees hier meer. Bezoekers uit de hele wereld komen speciaal naar de Ceuvel om te zien hoe deze fytoremediatie in de praktijk functioneert. De Ceuvel kan ook altijd vrijwilligers gebruiken voor hun maandelijkse check van de begroeiing.
Elders is de vervuiling nog niet aangepakt. Het gaat concreet om drie plekken. Ten eerste: de voormalige vuilverbrander en gasfabriek op kavel 18 en 19 aan de Papaverweg, waar dioxine in de grond zit. Daarom is dit braakliggende terrein ook afgegrendeld. (Er staat wel iets te gebeuren. Het Ingenieursbureau van de gemeente heeft van 7 november tot 22 november 2019 een tender uitgeschreven voor de werkzaamheden om de grond bouwrijp te maken. Sloopwerkzaamheden, bodemsanering, asbestsanering.)
Op twee andere plekken zijn vervuilende stoffen doorgesijpeld naar diepere lagen in de grond. Dit geldt voor zogenaamde VOCI, vluchtige chloorwaterstoffen, bijproducten van industriële processen. Deze zijn met name aangetroffen op twee plekken: aan de Distelweg 90-94 in de grond van het oude AGA-terrein, naast waar nu de informatiekeet van de gemeente staat. De ‘pluim’ van deze vervuiling loopt tot dertig meter diepte. En bij de oude GTI aan Papaverweg 44-46, zeg maar onder het parkeerterrein, waar een eeuw geleden een elektrisch-installatiebedrijf werd gevestigd. De vervuiling met VOCI’s loopt hier door tot de eerste waterdoorvoerende laag op 16 meter diepte.
In het kort: overal ligt smerig puin, er lekt op sommige plekken olie, op een plek zitten dioxines en op twee plekken lekte de VOCI-vervuiling de eerste waterdoorvoerende laag in die in contact staat met andere kavels. De vervuilers zelf zijn jaren geleden al vertrokken, maar hun restproduct zit nog in de bodem en daar moet iets mee.
Wat is er intussen gebeurd met deze informatie? Dit is op zich allemaal niet nieuw. Bij de Ontwerpbeschikking Raamsaneringsplan zit als bijlage een document toegevoegd uit 1987, waarin deze drie plekken in Buiksloterham al werden benoemd. De gemeente weet hier dus al decennialang van, en houdt de drie problematische plekken ook al jarenlang goed in het vizier. Sinds Buiksloterham in 2003 werd aangewezen als ontwikkellocatie is het hele gebied nogmaals zorgvuldig in kaart gebracht en onderzocht. Echter… sommige kavels zijn nog steeds in gebruik, bijvoorbeeld bij garagebedrijven. Deze kavels zijn deels in particuliere handen. In hoeverre er sprake is van 'doorgelekte' vervuiling in de ondergrond, gaat pas blijken als de bedrijven ooit vertrekken en de vloeren open gaan.
Wat is nu het plan? Op verzoek van de gemeente Amsterdam heeft de Omgevingsdienst een plan gemaakt hoe met de vervuilde grond in de openbare ruimte en de nog niet behandelde kavels om te gaan. De Omgevingsdienst berekende dat het gaat om 120.000m3 licht (immobiel) vervuilde grond, 110.000 m3 sterk (immobiel) verontreinigde grond, en 50.000 m3 sterk (mobiel) verontreinigde grond. De gemeente kan private eigenaren van kavels niet dwingen om aan de sanering mee te doen, maar eigenaren kunnen zich wel aansluiten bij de saneringsplannen. Gesaneerd moet er namelijk toch.
Alle grond waar immobiele vervuiling in zit wordt in Buiksloterham zelf gebruikt om kavels op te hogen, waterwegen ondieper te maken of land aan te winnen aan de waterkant van het IJ en het Van Hasseltkanaal. De licht vervuilde grond wordt gebruikt voor de verontdiepingen. De zwaarder vervuilde grond wordt gebruikt om gaten in de grond op te vullen en voor de landaanwinning in het water. De verplaatste grond wordt wel overal ingepakt. Boven deze grond komt een leeflaag met schone grond van een meter dikte. De sterk verontreinigde grond wordt weggehaald en gereinigd of verbrand.
De gemeente gaat dit hele traject in de komende tien jaar voltooien.
Voor de mobiele vervuilde grond, zoals voor de dioxines aan de Papaverweg, geldt dat deze moet worden gesaneerd, dat wil zeggen zorgvuldig afgegraven en elders schoongemaakt. Van geval tot geval moet een plan worden gemaakt hoe dat het beste kan worden gedaan. (Alles is na te lezen in het Raamsaneringsplan op de site van de Omgevingsdienst. Zie de link bovenaan dit artikel.)
Volgende keer deel twee: Hoe schoon is het water?
En deel drie: De hemel boven Buiksloterham, over fijnstof, stikstof, houtstook en milieuzones.
